Początki ratownictwa medycznego – jak to się zaczęło? • NovMed

Pogotowie ratunkowe to instytucja, która ma na celu realizowanie pomocy poszkodowanym w stanie nagłego zagrożenia ich życia i zdrowia, zaś ratownik medyczny to zawód cieszący się w społeczeństwie dużym uznaniem. Jakie są jego początki? Poznaj szczegóły!

Wydaje się, że system powiadamiania ratunkowego działał, mniej lub bardziej sprawnie, od zawsze. Okazuje się jednak, że dawniej radzono sobie bez pogotowia ratunkowego, oczekując na pomoc na tyle długo, że nierzadko pogarszający się stan zdrowia poszkodowanego uniemożliwiał jego uratowanie. Jakie są początki ratownictwa medycznego w Polsce i na świecie? Gdzie i kiedy zrodziła się idea stworzenia takiej jednostki systemu ochrony zdrowia?

W artykule znajdziesz informacje na temat:

1. Czym jest ratownictwo medyczne?

2. Początki ratownictwa medycznego na świecie

3. Historia ratownictwa w Polsce

3.1. Po II wojnie światowej

4. Początki ratownictwa medycznego a jego współczesny kształt

Czym jest ratownictwo medyczne?

Ratownictwo medyczne, inaczej pogotowie ratunkowe, jest instytucją, która na celu ma natychmiastową pomoc w przypadku zagrożenia życia albo zdrowia człowieka. Ratownik medyczny to zatem osoba odznaczająca się odpowiednim kierunkowym wykształceniem, jak również cechami charakteru umożliwiającymi sprawne i szybkie działanie w sytuacji zagrożenia, kiedy liczy się każda minuta. Zwykle dzieje się tak, że to właśnie przedstawiciele medycyny ratunkowej jako pierwsi analizują stan poszkodowanego w wypadku i podejmują decyzje o dalszym postępowaniu aż do czasu przetransportowania rannego do szpitala.

Najważniejszym zadaniem ratownika medycznego jest także udzielanie pierwszej pomocy, kiedy zachodzi taka potrzeba. W ratownictwie medycznym należy być zdolnym do szybkiego i trafnego podejmowania decyzji, zwłaszcza, gdy szanse poszkodowanego na przeżycie są niewielkie. By móc tego dokonać, ratownik musi posiadać wystarczająco szeroką wiedzę z zakresu anatomii człowieka, jak również postępowania w przypadku rozmaitych stanów klinicznych.

Początki ratownictwa medycznego na świecie

Można powiedzieć, że pierwsze znamiona ratownictwa medycznego nosiły działania realizowane na polach walki. Pierwsze próby zorganizowania polowej opieki medycznej zostały podjęte podczas wojen napoleońskich i krymskich pod kierunkiem Jeana Dominiquea Larreya, napoleońskiego lekarza polowego. Zastosował on w praktyce lekkie, zaprzężone w konie pojazdy, tak zwane „lotne ambulanse”, do dowożenia wojskowych lekarzy oraz sprzętu medycznego na pierwszą linię walki w celu niesienia pomocy rannym.

W Stanach Zjednoczonych pierwsze próby opieki medycznej na polach bitew pojawiły się w trakcie wojny secesyjnej (1861–1865), gdzie niebędący lekarzami „corpsmani” zostali przeszkoleni w celu niesienia podstawowej pomocy rannym żołnierzom na miejscu zdarzenia. Nową jakość w organizowaniu pomocy medycznej rannym na polu walki przyniosła bitwa pod Solferino w 1859 roku. Poruszony do głębi widokiem rannych, pozostawionych na polu bitwy, pisarz Henry Dunant napisał wspomnienia, które wydano w roku 1961 i zainicjował podpisanie w 1864 roku Konwencji Genewskiej, mówiącej o neutralności chorych i rannych żołnierzy obu stron walczących oraz ich personelu sanitarnego i obiektów sanitarnych. Konferencja ta zapoczątkowała działalność Czerwonego Krzyża.

W Europie pierwsze próby organizowania pomocy w nagłych przypadkach sięgają końca XVIII stulecia. Już w 1767 roku mieszkańcy Amsterdamu utworzyli domy ratunku dla topielców, podobne stacje otworzono także w 1772 roku w Paryżu. W Stanach Zjednoczonych natomiast pod koniec XIX wieku kilka miast wprowadziło służby, wyposażone w konne ambulanse, w których często pracowali lekarze. Nie obejmowały one jednak rejonów wiejskich, gdzie do transportu chorych długo jeszcze używane były karawany pogrzebowe. Pierwsze stowarzyszenie działające na polu ratownictwa medycznego, Towarzystwo Ratunkowe Ochotnicze, stworzył w 1887 roku dr Jaromir Mundy. Bezpośrednim impulsem do stworzenia służb ratunkowych był pożar wiedeńskiego Ringteatru w 1881 roku, w którym zginęło 386 osób.

Historia ratownictwa w Polsce

Początki ratownictwa medycznego na ziemiach Polski są równie interesujące pod kątem historycznym. W Królestwie Polskim już w 1839 roku wydano przepisy nadające prawny status resuscytacji, a Rada Lekarska Królewska wydała w Warszawie „Wiadomości o ratowaniu osób w stanie pozornej śmierci będących albo nagłą śmiercią zagrożonych”. Dla działań tych nie udawało się jednak znaleźć szerszego poparcia. Pierwsza stacja pogotowia ratunkowego na ziemiach polskich powstała w Krakowie, w 1891 roku, z inicjatywy dr Arnolda Benneta i dr Karola Wałęcz-Brudzewskiego. Kolejne towarzystwa ratownicze powstały:

we Lwowie (1893);
w Warszawie (1897);
w Łodzi (1899);
w Wilnie (1902);
w Lublinie (1917);
a następnie w Białymstoku, Poznaniu, Toruniu i Zakopanem.

Posiadały one osobowość prawną, były niezależne i kierowały się własnymi statutami, a praktyczna realizacja ich celów odbywała się przez stacje ratunkowe. W stacjach tych pełniono stałe dyżury lekarskie, dostępni byli także lekarze pozostający do dyspozycji stacji pod wiadomym telefonem lub adresem. Polski Komitet do spraw Ratownictwa i Pierwszej Pomocy Lekarskiej w Wypadkach Nagłych przeprowadził w 1936 roku ankietę, dotyczącą dostępności pomocy doraźnej w 258 miastach polskich.

Stacje pogotowia ratunkowego istniały w 8 miastach, a w 106 miastach istniały natomiast specjalne posterunki ratownicze przy placówkach służby zdrowia, z których zaledwie 24 posiadały własny środek transportu. Po analizie danych, która wykazała niedostateczny poziom pomocy doraźnej udzielanej poza stacjami pogotowia ratunkowego, planowano rozwinięcie 12 nowych stacji pogotowia, utworzenie 12 posterunków lekarskich oraz posterunków sanitarnych we wszystkich miastach liczących od 5 do 30 tysięcy mieszkańców. Plan ten, będący pierwszą próbą utworzenia ogólnokrajowej sieci placówek pomocy doraźnej, nie został jednak zrealizowany ze względu na wybuch II wojny światowej.

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu działań zbrojnych, pomimo niezwykle ciężkich warunków, stacje pogotowia kontynuowały swoją działalność. Zagadnienie doraźnej pomocy medycznej w dalszym ciągu nie było rozpatrywane w skali ogólnopaństwowej, ponieważ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 22 marca 1928 roku o zakładach leczniczych nie uwzględniało stacji pogotowia ratunkowego. Także Ustawa z dnia 28 października 1948 roku o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia nie dotyczyła bezpośrednio placówek pogotowia, jednak na mocy tej ustawy placówki służby zdrowia utrzymywane przez fundacje, kongregacje, związki i stowarzyszenia religijne oraz nie obliczone na zysk zakłady lecznicze innych osób prawnych zostały zaliczone do społecznej służby zdrowia.

Na wniosek Ministra Zdrowia Rada Ministrów postanowiła zlecić 29 września 1948 roku Ministerstwu Zdrowia zorganizowanie sieci doraźnej pomocy i wyasygnowanie ze Skarbu Państwa odpowiednich kwot na jej organizację oraz zaopatrzenie w samochody sanitarne. Realizacją tej uchwały z ramienia państwa zajął się Polski Czerwony Krzyż. Działalność wszystkich stacji miała być jednolita, a zadaniem każdej z nich miało być niesienie doraźnej pomocy każdemu, kto znalazł się w obliczu groźby utraty zdrowia lub życia. Wszystkie stacje miały być czynne 24 godziny na dobę, w dni powszednie i świąteczne, a skład załogi karetki miał stanowić zespół lekarski (lekarz, sanitariusz i kierowca) lub zespół przewozowy (sanitariusz i kierowca).

Z końcem roku 1950 Polski Czerwony Krzyż przekazał zorganizowaną do tej pory sieć pogotowia ratunkowego organom Ministerstwa Zdrowia. W dalszym ciągu tworzono jednak kolejne placówki na terenie całego kraju. Powojenna organizacja pogotowia od wcześniejszych prób różniła się nie tylko sposobem finansowania i organizacji oraz liczbą stacji, ale także objęciem działaniami terenów wiejskich.

Początki ratownictwa medycznego a jego współczesny kształt

Co istotne, od chwili, gdy zaczęło się kształtować ratownictwo medyczne zapotrzebowanie na jego działalność nie zmalało, a wręcz przeciwnie. Wraz z rozwojem cywilizacji, a przede wszystkim technologii, rozwijają się również nowe zagrożenia. Na szczęście rośnie jednocześnie świadomość i wiedza na temat możliwości ratowania życia i zdrowia poszkodowanych. Obecnie w zasadzie w każdym średnim i większym mieście znajduje się stacja pogotowia ratunkowego, a na terenie Polski funkcjonuje kilkadziesiąt dyspozytorni przyjmujących zgłoszenia. Do pogotowia ratunkowego wprowadzono również obsługę powietrzną (lotnicze zespoły ratownictwa medycznego).

Przez lata zmieniały się także wymogi personalne co do osób pracujących w służbach ratowniczych. Dawniej przyjmowano do pracy wyłącznie mężczyzn. Dziś natomiast w karetkach pogotowia czy szpitalnych oddziałach ratunkowych często spotyka się także kobiety.

Początki ratownictwa medycznego, zarówno w Polsce, jak i na świecie, okazują się ciekawym rysem historycznym dotyczącym systemu ochrony zdrowia. Do rozwoju ratownictwa przyczyniła się praca i determinacja wielu działaczy społecznych, dzięki którym stopniowo powołano do życia instytucję, która po dziś dzień pełni kluczową rolę w ratowaniu ludzkiego życia i zdrowia. Choć przez wieki ratownictwo medyczne zmieniało swój kształt i formy funkcjonowania, a także standardy leczenia poszczególnych przypadków, jego misja pozostała niezmienna. Również zawód ratownika medycznego cieszy się niesłabnącym podziwem i zaufaniem społecznym. W 2006 roku wprowadzono w Polsce tzw. Dzień Ratownika Medycznego przypadający na 13 października. Jest to okazja do świętowania dla wszystkich pracowników Państwowego Ratownictwa Medycznego.

Zobacz też: