Układ hormonalny jest bezpośrednio odpowiedzialny za utrzymanie homeostazy w organizmie ludzkim. Wszelkie zaburzenia w jego obrębie prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Poznaj szczegółową budowę i rodzaje gruczołów, wchodzących w skład układu endokrynnego.
Układ hormonalny ściśle współpracuje z układem nerwowym oraz procesami regulującymi, które zachodzą na poziomie tkankowym. Dzięki niemu możliwa jest kontrola wszystkich funkcji życiowych organizmu. Jego gruczoły wytwarzają substancje, tzw. hormony, dzięki którym możliwe jest utrzymanie równowagi w organizmie. Dowiedz się, jak przebiega współpraca pomiędzy poszczególnymi gruczołami i jaką pełnią funkcję.
Układ hormonalny – szczegółowa budowa i funkcjonowanie
Układ hormonalny to jeden z układów najbardziej skomplikowanych i złożonych pod względem funkcjonowania. Jego rolą jest regulacja wszystkich procesów zachodzących w organizmie. Odpowiada za proces przemiany materii, wzrostu i rozwoju. Umożliwia przystosowanie organizmu do zmieniających się warunków zewnętrznych.
Tworzą go rozlokowane w całym ciele gruczoły dokrewne, które wydzielają substancje zwane hormonami. Każdy gruczoł ma inną funkcję i wytwarza swój hormon. Hormony z gruczołów trafiają do krwi, skąd są wychwytywane przez komórki docelowe posiadające specjalne receptory. Zbudowane są one przeważnie z białek, które łączą się hormonami i w ten sposób dochodzi do zlecenia komórce konkretnego działania.
Podwzgórze
Stanowi część układu hormonalnego i międzymózgowia, ma komórki nerwowe, które mogą zmieniać sygnał elektryczny na biochemiczny. Podwzgórze jest odpowiedzialne za takie funkcje jak:
- odczuwanie głodu i pragnienia;
- potrzeba snu;
- regulacja temperatury ciała;
- regulacja rytmu dobowego.
Ma zdolność wytwarzania ok. 20 różnych substancji o funkcji hormonów i neuroprzekaźników. Najbardziej znane z nich to:
- oksytocyna – u kobiet odpowiada za produkcję mleka i pobudzanie skurczów macicy;
- wazopresyna – reguluje pracę nerek i całego układu moczowego.
Przysadka mózgowa
Ten gruczoł reguluje takie funkcje w organizmie jak:
- wzrost kości;
- rozkład tłuszczów;
- prawidłowy metabolizm;
- przebieg laktacji u kobiet karmiących;
- pobudzanie czynności jajników i jąder;
- wzrost poziomu glukozy we krwi;
- transport aminokwasów.
Działanie tego gruczołu układu hormonalnego rozpoczyna się w okresie dojrzewania. Wydzielane przez przysadkę hormony rozpoczynają aktywność narządów płciowych. Przysadka odpowiada też za produkcję następujących związków:
- hormon wzrost (GH);
- prolaktyna;
- endorfiny;
- adrenokortykotropina (ACTH);
- tyreotropina (TSH);
- folitropina (FSH);
- lutropina (LH).
Gruczoł szyszynki
Powszechnie przyjęło się, że szyszynka odpowiada za regulację nadrzędnego rytmu biologicznego poprzez produkcję melatoniny – hormonu snu. Na tym jednak nie kończy się jej rola w układzie hormonalnym. Szyszynka wspiera proces dojrzewania płciowego. Odpowiada również za wytwarzanie serotoniny – substancji, która informuje organizm o czasie aktywności w ciągu dnia. Gdy zmniejsza się ilość światła, serotonina syntetyzuje w melatoninę, która przekazuje do mózgu informacje o czasie odpoczynku.
Tarczyca
Układ hormonalny i tworzące go gruczoły są ze sobą ściśle powiązane. Tak jest w przypadku tarczycy, która rozpoczyna produkcję hormonów pod wpływem wydzielanego przez przysadkę mózgową hormonu TSH. Tarczyca produkuje hormony takie jak T3 i T4, a także kalcytoninę. Biorą one udział w procesach:
- przemiany materii;
- regulacji poziomu cholesterolu we krwi;
- syntezy białek;
- przyswajania wapnia z krwi.
Od prawidłowego działania tarczycy zależy ogólne samopoczucie, zaburzenia prowadzą do uczucia ciągłego zmęczenia.
Przytarczyce
To gruczoły parzyste, które mieszczą się po obu stronach tarczycy. Ich funkcją jest regulacja procesów związanych z gospodarką wapniową w organizmie. Jest to możliwe dzięki wytwarzanemu przez przytarczyce hormonu zwanemu parathormon (PSH).
Gruczoł grasicy
Grasica jest odpowiedzialna za stymulację procesów odpornościowych w organizmie. Jako część układu hormonalnego i limfatycznego bierze udział w procesie produkcji i dojrzewania limfocytów T – komórek odpornościowych. Jest to możliwe za sprawą hormonu o nazwie tymulina. Innym hormonem produkowanym przez grasicę jest tymopoetyna, biorąca udział w przewodzeniu impulsów nerwowych do mięśni.
Trzustka
Ten gruczoł odpowiada za utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Glukagon odpowiada za podniesienie poziomu glukozy, a insulina – obniżenie jej poziomu. Oprócz tego trzustka produkuje hormon o nazwie somatostatyna, która hamuje działanie hormonów w układzie pokarmowym. Ostatnim hormonem trzustkowym jest polipeptyd trzustkowy, który blokuje wydzielanie i działanie enzymów trzustkowych.
Nadnercza
Nadnercza to parzyste gruczoły wewnątrzwydzielnicze ulokowane tuż nad nerkami. Pomimo swoich niewielkich rozmiarów, odgrywają istotną rolę w układzie hormonalnym. Produkują dużą ilość różnych hormonów, które wytwarzane są w korze i rdzeniu:
- hormony produkowane przez korę nadnerczy:
- mineralokortykoidy – zawiadują procesem pochłaniania sodu i wydalania potasu;
- glikokortykoidy – podnoszą poziom glukozy we krwi, blokują proces syntezy białek;
- androgeny – wpływają na syntezę białek i proces wzrostu;
- hormony rdzenia nadnerczy:
- adrenalina – podwyższa ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela, przyspiesza oddech, rozszerza naczynia krwionośne, rozszerza źrenice;
- noradrenalina – działa na układ krążenia, podtrzymuje wysokie ciśnienie we krwi;
- dopamina – produkowana w niewielkich ilościach, wpływa głównie na nastrój.
Gruczoły wewnątrzwydzielnicze męskie
Gonady męskie, czyli jądra, zlokalizowane są w mosznie. Pełnią funkcję rozrodczą, a także zajmują się produkcją ważnych hormonów w układzie hormonalnym. Głównym z nich jest testosteron, który jest niezbędny w procesie dojrzewania plemników, a także regulowaniu popędu płciowego. Ma wpływ na męskie cechy płciowe takie jak niski głos czy obecność owłosienia na twarzy.
Gruczoły wewnątrzwydzielnicze żeńskie
Żeńskie gonady, czyli jajniki, umieszczone są wewnątrz jamy otrzewnej. Wydzielanie hormonów przez jajniki reguluje przysadka mózgowa. Głównymi hormonami produkowanymi przez jajniki są estrogen i progesteron. Estrogen odpowiada m.in. za żeńskie cechy płciowe, popęd seksualny i regularne cykle miesiączkowe. Z kolei progesteron jest niezbędny w prawidłowym przebiegu ciąży. W czasie porodu produkowany jest hormon o nazwie relaksyna, który stopuje skurcze macicy i wpływa na spojenie łonowe, umożliwiając przejście płodu przez kanał rodny.
Gospodarka hormonalna – na czym polega wydzielania hormonów?
Ludzki układ hormonalny jest ściśle powiązany z układem nerwowym. To dzięki sygnałom płynącym z systemu nerwowego podwzgórze wydziela dwa rodzaje hormonów:
- uwalniające;
- hamujące.
Hormony uwalniające zarządzają produkcją potrzebnych w danym momencie hormonów i uwolnieniem ich do krwi. Gdy stężenie hormonu jest już wystarczające, przysadka daje sygnał o produkcji hormonów hamujących, które powstrzymują ten proces. Mechanizm, który reguluje ten proces, nazywany jest ujemnym sprzężeniem zwrotnym.
Choroby układu wewnątrzwydzielniczego
Układ hormonalny, tak samo, jak pozostałe układy, może wykazywać pewne zaburzenia w funkcjonowaniu. Choroby układu endokrynnego mogą przybierać formę łagodną lub zagrażającą życiu. Najczęstsze schorzenia to przede wszystkim:
- cukrzyca – to choroba przewlekła związana z zaburzeniami wydzielania insuliny, wyróżnia się kilka rodzajów w zależności od rodzaju problemu, cukrzyca typu 1 związana jest ze zniszczeniem komórek trzustki, a tym samym brakiem produkcji insuliny, cukrzyca typu 2 polega na ciągłym wydzielaniu insuliny do krwi;
- choroba Addisona – związana jest z zaburzeniem pracy kory nadnerczy, objawy choroby to przede wszystkim osłabienie, niskie ciśnienie tętnicze, brak sił do wykonywania czynności fizycznych, ciemne zabarwienie błon śluzowych;
- zespół Cushinga – choroba wynika z nadprodukcji hormonów nadnerczy, glikokortykosteroidów, objawy to głównie otyłość, zanik mięśni kończyn dolnych, łatwe męczenie się, podwyższone ciśnienie;
- hirsutyzm – przyczyną choroby jest wysokie stężenie androgenów, których wynikiem jest nadmierne owłosienie u kobiet, oprócz tego może pojawić się męska barwa głosu, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i trądzik;
- niepłodność – przyczyną niepłodności może być nieprawidłowa praca gruczołów płciowych, przysadki mózgowej, tarczycy i nadnerczy, brak wydzielania odpowiednich hormonów prowadzi do zaniku funkcji rozrodczych.
Układ hormonalny zapewnia utrzymanie równowagi całego organizmu. Wszelkie zaburzenia funkcjonowania prowadzą do braku homeostazy, a tym samym licznych schorzeń. Leczeniem chorób układu hormonalnego zajmuje się endokrynolog. Wizyta u specjalisty jest wskazana w razie wykrycia jakichkolwiek zaburzeń i dolegliwości zdrowotnych.
Zobacz też:
- Gruczoły wydzielania wewnętrznego
- Niedobór testosteronu – czy to zaburzenie można leczyć?
- Trzustka – rola i znaczenie, kiedy skonsultować się z lekarzem
- Glikokortykoidy — hormony kory nadnerczy
- Czym jest dopamina i jaką pełni rolę? Sprawdź, do czego prowadzi nadmiar i niedobór dopaminy w organizmie!
- Rola noradrenaliny w organizmie człowieka – jak działa ten neuroprzekaźnik? Czym różni się noradrenalina od adrenaliny?
- Czym jest FT4 i dlaczego bada się jego stężenie we krwi?
- Co oznacza niedobór melatoniny? Poznaj metody uzupełniania braków hormonu snu i zacznij się wysypiać!
