Modele działania służb ratownictwa medycznego. Poznaj EMS! • NovMed

Na całym świecie korzysta się z dwóch głównych modeli ratownictwa medycznego. Dzięki takiej unifikacji procedur możliwa jest skuteczniejsza pomoc osobom, a ogólny światowy poziom ochrony ludności wzrasta. Co należy wiedzieć o działaniu systemu ratownictwa w poszczególnych krajach?

Dokładne funkcjonowanie PRM w Polsce określa Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z 2006 roku. W całym systemie ratowniczym istnieje szereg podmiotów, ale także mechanizmów, do których należy się zastosować, by w przypadku zagrożenia zdrowia i życia można było szybko i sprawnie zareagować niezależnie od tego, gdzie doszło do zdarzenia. W każdym modelu działania służb ratowniczych liczy się ciągłość oraz gotowość działania. Co jeszcze? Czym poszczególne systemy różnią się od siebie? Poznaj bliżej modele działania służb ratownictwa medycznego.

W artykule znajdziesz informacje na temat:

1. Podstawowe modele działania służb ratownictwa medycznego

1.1. Model anglo-amerykański (scoop and run)

1.2. Model francusko-niemiecki (stay and play)

2. Medyczna pomoc przedszpitalna w Polsce

2.1. SOR

2.2. ZRM

3. Medyczna pomoc przedszpitalna w USA i wybranych państwach UE

3.1. Stany Zjednoczone

3.2. Wielka Brytania

Podstawowe modele działania służb ratownictwa medycznego

Powszechnie przyjmuje się, że istnieją dwa zasadnicze modele ratownictwa medycznego:

model anglo-amerykański;
model francusko-niemiecki.

Każdy z nich został skonstruowany w taki sposób, by sprzyjał jak najszybszemu niesieniu pomocy potrzebującym. Istnieją jednak między nimi pewne różnice w zakresie wdrażania i przeprowadzania konkretnych czynności ratowniczych. Inne są także wymogi personalne.

Model anglo-amerykański (scoop and run)

W modelu „bierz i pędź” zadaniem zespołu ratunkowego jest jak najszybszy dojazd na miejsce zdarzenia, wykonanie segregacji, zabezpieczenie funkcji życiowych poszkodowanych i ich transport do oddziału ratunkowego. Tam natomiast zespół medyczny dokonuje ponownej segregacji i bada pacjenta, a następnie wdraża konieczne leczenie i w razie potrzeby kieruje go na wybrany oddział szpitalny lub wypisuje do domu. W tym modelu ratownictwa lekarze medycyny ratunkowej pracują przede wszystkim w oddziałach ratunkowych, a zespoły ratownictwa medycznego składają się z wykwalifikowanych ratowników medycznych.

Co ciekawe, w Stanach Zjednoczonych istnieją aż cztery stopnie możliwego wykształcenia ratowników medycznych. Na najwyższym z nich znajdują się tzw. paramedycy, czyli kwalifikowani ratownicy medyczni. Posiadają oni szczególne uprawnienia. Mogą m.in.:

przeprowadzać wkłucie dożylne;
podawać leki;
przeprowadzać intubację, konikotomię i defibrylację.

Jeżeli ratownik medyczny ma wątpliwości co do tego, jak powinien postąpić, może skontaktować się z lekarzem na dyżurze albo koordynatorem ds. ratownictwa.

Model francusko-niemiecki (stay and play)

W przypadku tego modelu zespół ratownictwa medycznego dokonuje segregacji i bada pacjenta. Jeżeli charakter zachorowania lub rodzaj doznanych obrażeń jest niewielki, to zespół zaopatruje pacjenta na miejscu zdarzenia, na przykład w domu. W przypadku zachorowań lub obrażeń wykraczających poza możliwości lecznicze zespołu ratownictwa medycznego, pacjent zostaje przewieziony do ambulatorium lub oddziału ratunkowego. Najważniejsza rola zostaje tutaj przypisana lekarzowi czy ratownikowi. To on ma dotrzeć do pacjenta, a nie odwrotnie. Zgodnie z mottem obowiązującym w ramach tego modelu, które brzmi: „zostań i ratuj, działaj, stabilizuj pacjenta, lecz” kluczem jest stabilizacja stanu pacjenta jeszcze na miejscu zdarzenia. Już wtedy diagnozuje się stan poszkodowanego oraz wstępnie decyduje o późniejszej diagnostyce już w szpitalu. W modelu francusko-niemieckim często wykorzystuje się do akcji śmigłowce, które wysyła się w miejsca, do których dojazd karetką byłby bardzo utrudniony.

Medyczna pomoc przedszpitalna w Polsce

W Polsce system ratownictwa medycznego bazuje na modelu anglo-amerykańskim, w którym medycyna ratunkowa stanowi samodzielną dyscyplinę medyczną, kształcącą wyspecjalizowane kadry do pracy w systemie ratownictwa medycznego. Inni autorzy wskazują jednak w polskim systemie ratownictwa medycznego cechy modelu pośredniego między dwoma wyżej wymienionymi oraz na konieczność dyskusji o tym, w którym rejonie kraju możliwe jest funkcjonowanie konkretnego modelu ratownictwa.

W wielkich miastach i aglomeracjach miejskich z licznymi oddziałami ratunkowymi, w których czasy dojazdu są krótkie, ratownictwo powinno zostać zorganizowane na wzór modelu „bierz i pędź”. W przypadku regionów o mniejszej gęstości zaludnienia, o dużych odległościach i wydłużonych czasach operacyjnych oraz rzadszej sieci szpitali, może zaistnieć potrzeba wprowadzenia systemu zbliżonego do modelu „zostań i lecz”. Obecność lekarza w takim zespole pozwala na zaopatrzenie pacjenta na miejscu zdarzenia, a w przypadku konieczności przewiezienia go do szpitala umożliwia podjęcie czynności leczniczych niedostępnych dla ratownika. Innym czynnikiem, który powinien mieć wpływ na wybór modelu ratownictwa, jest dostępność całodobowej podstawowej opieki zdrowotnej.

SOR

Szpitalny Oddział Ratunkowy jest docelową i najsilniejszą jednostką Państwowego Ratownictwa Medycznego, stanowi on najbardziej właściwe miejsce diagnostyki i wstępnego leczenia poszkodowanych w stanie zagrożenia życia. Według norm zachodnioeuropejskich jeden SOR powinien przypadać na 150–200 tysięcy populacji i zabezpieczać rejon w promieniu 10–15 km. Jednostką odniesienia dla rejonowych oddziałów ratunkowych jest regionalne centrum ratunkowe, oparte na pełnoprofilowym szpitalu regionalnym lub uniwersyteckim. Centrum takie ma dysponować najbardziej wyspecjalizowanym personelem i zapleczem medycznym, między innymi w zakresie torakochirurgii, neurochirurgii, ortopedii urazowej, ostrej chirurgii brzusznej, wieloprofilowej intensywnej terapii, oddziałami oparzeń, toksykologii oraz pełnym zapleczem diagnostycznym. Jedna taka jednostka powinna przypadać na około 1,5–2 miliony mieszkańców.

ZRM

Jeśli chodzi o model działania służb ratownictwa medycznego w Polsce, rola zespołu ratowniczego w naszym rodzimym systemie rozpoczyna się w momencie otrzymania informacji od dyspozytora centrum powiadamiania ratunkowego o zaistniałym zdarzeniu. Już wtedy można bowiem przewidzieć i wstępnie zaplanować postępowanie. Po przybyciu na miejsce zdarzenia dokonuje się oceny bezpieczeństwa ratowników i ratowanych, liczby poszkodowanych i ich stanu ogólnego, zapotrzebowania na sprzęt i dodatkową pomoc oraz ocenę mechanizmu urazu. ZRM na miejscu zdarzenia zabezpiecza funkcje życiowe poszkodowanych i kwalifikuje ich do transportu. W kwalifikowanym transporcie istotnym elementem jest nie tylko jego szybkość i bezpieczeństwo pacjenta, ale także wybór odpowiedniej placówki docelowej oraz stała opieka nad poszkodowanym podczas transportu.

Podstawowym zadaniem ZRM jest udzielanie świadczeń zdrowotnych w razie wypadku, urazu, porodu, nagłego zachorowania lub nagłego pogorszenia stanu zdrowia oraz kwalifikowany transport poszkodowanego. Realizacji tego zadania służy utrzymanie gotowości do natychmiastowego podjęcia medycznych czynności ratunkowych w rejonie działania, przybycie na miejsce zdarzenia w możliwie krótkim czasie, podjęcie medycznych czynności ratunkowych i zapewnienie stosownego do potrzeb transportu. W Polsce wśród zespołów ratownictwa medycznego można wyróżnić zespoły podstawowe („P”) i zespoły specjalistyczne („S”). Szczególnym rodzajem zespołu ratownictwa medycznego jest lotniczy zespół ratownictwa medycznego, który składem osobowym odpowiada zespołowi specjalistycznemu.

Medyczna pomoc przedszpitalna w USA i wybranych państwach UE

Stany Zjednoczone

W Stanach Zjednoczonych w zależności od formy własności można wyróżnić rządowe służby ratownictwa, najczęściej bazujące na zasobach straży pożarnej lub policji, oraz służby prywatne. Istnieją też służby ratownictwa wykorzystujące spółki partnerskie, ustanawiane przez władze miasta i prywatne firmy świadczące usługi ratownictwa medycznego. Poziomy opieki sprawowanej przez poszczególne systemy Emergency Medical Service (EMS) mogą się różnić.

Wiele systemów EMS pozwala dyspozytorowi na przekazywanie osobie wzywającej pomoc instrukcji dotyczących postępowania przed przyjazdem zespołu ratownictwa medycznego. Na terenie Stanów Zjednoczonych część szpitali zyskała status „Centrów Urazowych”, które posiadają oddziały ratunkowe i oddziały chirurgii specjalizujące się w leczeniu pacjentów z poważnymi urazami. Większość systemów ratownictwa posiada opracowane procedury, określające których pacjentów należy zakwalifikować do przewiezienia bezpośrednio do „Centrum Urazowego” z pominięciem mniejszych szpitali. W protokołach tych uwzględnia się mechanizm urazu i jego lokalizację oraz niektóre parametry życiowe pacjenta.

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii opieka medyczna w stanach nagłych zagrożeń zdrowotnych jest sprawowana najczęściej za pośrednictwem National Health Service (NHS). Jest ona bezpłatna zarówno dla obywateli, jak i dla innych osób przebywających na terenie kraju. Porady medyczne udzielane są przez starsze rangą pielęgniarki (senior nurses). W przypadku zagrożenia życia lub zdrowia system zapewnia przekierowanie wezwania do opieki podstawowej lub przewiezienie pacjenta na oddział ratunkowy.

Aby maksymalnie skrócić czas dotarcia do pacjenta, wiele jednostek ratowniczych stosuje różnorodne systemy informatyczne w celu optymalnego rozlokowania zespołów ratownictwa medycznego w newralgicznych miejscach. Mogą to być na przykład obszary gęsto zaludnione, skrzyżowania autostrad czy stacje kolejowe, w okolicy których w przeszłości doszło do dużej liczby zdarzeń. Jednostki ratownictwa medycznego mogą także wezwać zespół ratownictwa medycznego z powietrza, o ile na danym obszarze istnieje taka możliwość.

Standardową praktyką Zespołów Ratownictwa Medycznego jest przekazywanie poszkodowanego do najbliższego Szpitalnego Oddziału Ratunkowego, niezależnie od posiadanych przez szpital zasobów medycznych. Istnieją wprawdzie pewne schematy umożliwiające ominięcie oddziału ratunkowego, są one jednak rzadko stosowane.

Modele działania służb ratownictwa medycznego mogą się różnić w zależności od konkretnego kraju. Wiele zależy w tym względzie od zasobów sektora ochrony zdrowia w danym państwie oraz jego polityki w zakresie systemu ratownictwa.

Zobacz też: