Dopamina pełni funkcję neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym. Wpływa m.in. na samopoczucie i energię do działania. Co pobudza do jej wytwarzania, kto potrzebuje pobudzenia neuronów dopaminergicznych? Więcej dowiesz się z poniższego artykułu!
Dopamina pod względem budowy chemicznej zalicza się do związków organicznych z grupy katecholamin. Działanie dopaminy warunkuje 5 typów swoistych receptorów, zlokalizowanych w błonach presynaptycznej i postsynaptycznej. Dokładna funkcja jest uzależniona od miejsca uwolnienia i oddziaływania na organizm. Reguluje ciśnienie tętnicze krwi, napięcie mięśniowe, gruczoły endokrynne oraz reakcje emocjonalne. Czasowe, zwiększone stężenie może prowadzić do powstania mechanizmów uzależnienia. Przeczytaj i dowiedz się więcej.
Popularny „hormon szczęścia / stresu” dopamina to wielofunkcyjny neuroprzekaźnik
Powszechne określenia mają niewiele wspólnego z jej faktycznym działaniem. Jednym z podstawowych efektów związanych z dopaminą jest regulacją wydzielania prolaktyny – hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową. Zwiększone uwalnianie prolaktyny następuje między innymi:
- w sytuacjach stresowych;
- podczas intensywnego wysiłku fizycznego;
- w rezultacie stosunku seksualnego;
- w trakcie snu;
- w okresie ciąży i karmienia piersią.
Ilość i aktywność neuronów dopaminowych determinuje funkcjonowanie obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. Szczególnie widoczne jest to podczas reakcji systemu nagrody. Pobudzenie komórek mózgowych dopaminą skutkuje poczuciem euforii i szczęścia. Z czasem organizm może „uodparnić się” i potrzebować coraz silniejszych dawek/bodźców, by znów osiągnąć stan wyjątkowej przyjemności.
Jak i gdzie powstaje dopamina? Co aktywizuje neurony dopaminowe?
Za powstanie opisywanego związku chemicznego odpowiadają przede wszystkim 2 niezależne procesy. W pierwszym z nich za zwiększenie stężenia dopaminy odpowiadają komórki nerwowe układu współczulnego, zlokalizowane w mózgu i rdzeniu kręgowym. Wiodącą rolę odgrywają istota czarna śródmózgowia i układ mezokortykolimbiczny. Drugi z tych procesów to synteza neuroprzekaźnika z aminokwasu tyrozyny w rdzeniu nadnerczy.
Za aktywizację neuronów dopaminergicznych odpowiada przede wszystkim układ nagrody. Dopamina ma zachęcić do wykonania istotnych czynności życiowych bądź tego, co sprawia przyjemność. Do pobudzenia receptorów dopaminowych prowadzą więc skrajnie różne bodźce, takie jak:
- jedzenie;
- picie;
- seks;
- wygrana;
- hazard;
- zażywanie kokainy i innych substancji odurzających.
Od poziomu dopaminy w organizmie zależy działanie wielu wewnętrznych procesów
Neuroprzekaźnik nigdy nie działa w pojedynkę. Dopaminie towarzyszą inne związki organiczne i hormony, takie jak serotonina, adrenalina, noradrenalina czy acetylocholina. Receptory reagujące na obniżenie lub wzrost tego neuroprzekaźnika oznacza się sygnaturami D1 i D2. Zakres jej zadań w ludzkim organizmie jest niezwykle szeroki – rola dopaminy wykracza poza ośrodek nagrody. Te funkcje można podzielić na 5 kategorii:
- W limbicznym (rąbkowym) układzie nerwowym – wpływa na procesy i reakcje emocjonalne, odpowiada za tzw. wyższe czynności psychiczne. Odpowiednia ilość dopaminy jest niezbędna w procesach poznawczych, czyli myślenia, zapamiętywania i analizowania informacji, koncentracji uwagi, rozwiązywania problemów.
- W podwzgórzu mózgowym – reguluje wytwarzanie hormonów. Stymulując układ hormonalny, dopamina pobudza lub hamuje wytwarzanie i wydzielanie prolaktyny, gonadotropiny czy hormonu wzrostu (somatotropiny).
- W pozapiramidowym układzie nerwowym – odpowiada za czynności ruchowe. W organizmie człowieka dopaminę wykorzystuje się do koordynacji mięśni, modulowania ich napięcia oraz wywoływania tzw. ruchów dowolnych.
- W układzie pokarmowym – służy jako neuromodulator. Tutaj dopamina wpływa na wytwarzanie węglowodanów, transportowanie sodu, przepływ krwi przez narządy wchłaniające substancje odżywcze oraz czynności ruchowe układu pokarmowego.
- W pozostałych częściach ciała – szereg pozornie drobnych, ale niezwykle istotnych czynności. Uwalnianie dopaminy bierze udział w reakcjach związanych ze zmianą ciśnienia tętniczego krwi, pracą gruczołów endokrynnych czy wydalania sodu z organizmu (poprzez pobudzanie przesączania w kłębuszkach nerkowych).
Choroba Parkinsona to możliwy efekt niedoboru dopaminy
Nie ma tutaj jeszcze pełnej zgodności wśród naukowców, ale to pogląd w ostatnich latach wyraźnie dominujący. Nietrudno dopatrzeć się związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy dopaminą a chorobą Parkinsona. Pacjenci cierpią między innymi na zaburzenia koordynacji i równowagi, spowolnienie ruchów, sztywność i drżenie spoczynkowe mięśni, problemy z pisaniem oraz mówieniem. Wiek wydaje się nie mieć tutaj większego znaczenia. Chorobę Parkinsona diagnozuje się nawet u osób poniżej 30. roku życia. Powyższe objawy pokrywają się ze skutkami zmian zwyrodnieniowych w komórkach odpowiedzialnych za syntezę i uwalnianie dopaminy.
Kiedy należy uzupełniać dopaminę farmakologicznie?
Objawy niedoboru tego neuroprzekaźnika występują również w przypadku innych chorób. Niski poziom dopaminy w mózgu charakteryzuje m.in. dzieci z ADHD czy osoby cierpiące na depresję. Podawanie leków stymulujących neurony dopaminergiczne często przynosi zauważalną poprawę. Stosuje się także substancje spowalniające jej rozkład. Przesłankami do sztucznego zwiększenia poziomu dopaminy mogą być:
- długotrwałe stany lękowe;
- osłabienie motywacji do działania;
- apatia, bierność, ciągłe zmęczenie;
- objawy przypominające głód narkotykowy.
Inne, medyczne zastosowanie preparatów powodujących wzrost poziomu dopaminy we krwi
Odpowiedni poziom tego neuroprzekaźnika ma duże znaczenie podczas rozmaitych terapii. Leki podaje się wyłącznie na zalecenie właściwego specjalisty, pod kontrolą lekarza prowadzącego. Dopaminę najczęściej podaje się dożylnie, po rozcieńczeniu w roztworze soli fizjologicznej lub 5-procentowym roztworze glukozy. W takiej formie nie przekracza bariery krew – mózg, a zatem nie działa pobudzająco i nie wpływa na emocje. Preparaty, które działają na receptory dopaminergiczne, znajdują zastosowanie u pacjentów:
- po wstrząsach kardiogennych, pourazowych lub septycznych;
- z ostrą niewydolnością nerek;
- po ciężkich operacjach kardiochirurgicznych;
- z zastoinową niewydolnością serca;
- ze zbyt niskim ciśnieniem tętniczym.
Problemy z koncentracją, urojenia, schizofrenia – czym grozi nadmiar dopaminy?
Najpierw pojawia się zespół charakterystycznych objawów ze strony układu nerwowego. W razie braku interwencji i pogarszania stanu pacjenta może dochodzić do rozwoju chorób – od nieprawidłowości ruchowych do uzależnień. Zbyt wysoki poziom dopaminy prowadzi do:
- nieprawidłowej percepcji rzeczywistości;
- trudnościami przy próbach skoncentrowania się;
- schizofrenii z urojeniami i halucynacjami;
- wtórnego nadciśnienia tętniczego;
- zwiększania skłonności do nieracjonalnych działań.
Zbyt częste i zbyt silne wyrzuty dopaminy skutkuje także tzw. pląsawicą Huntingtona. Chorzy cierpią na zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych, drżenie kończyn, często nie są w stanie w pełni kontrolować swoich ruchów. Czasami porównuje się ich reakcje do mimowolnego tańca. W leczeniu nadmiaru dopaminy działają leki farmakologicznie blokujące receptory neuroprzekaźnika.
Badania dopaminy – wartości nadmiaru i niedoboru
Ewentualne nieprawidłowości stwierdza się na podstawie wyników analizy osocza krwi. Testy laboratoryjne wykonuje się pacjentów, u których lekarz stwierdził objawy choroby związanej z produkcją dopaminy. Pacjent nie musi przygotowywać się do nich w szczególny sposób – wystarczy przyjść na czczo, przynajmniej 8 godzin po ostatnim posiłku. Nie ma też poważniejszych przeciwwskazań, które wymuszałyby przełożenie badania na późniejszy termin. Pomiar dopaminy zależy nie tylko od stanu zdrowia, ale też stresu, emocji czy wysiłku fizycznego. Dlatego poza pobraniem próbki krwi z żyły łokciowej, lekarze czasami proszą o zebranie dobowej dawki moczu. Podwójne badanie zmniejsza ryzyko zakłócenia wyniku przez występujące jedynie tymczasowo czynniki zewnętrzne.
Jakie jest prawidłowe stężenie dopaminy we krwi?
Za prawidłowe stężenie dopaminy we krwi uznaje się wyniki poniżej 136 pg/ml, czyli 888 pmol/l. Rezultaty przekraczające ten poziom świadczą nie tylko o nadmiarze. Przekroczenie normy może świadczyć o chorobach nowotworowych. Dalszą diagnostykę przeprowadza się pod kątem:
- guza chromochłonnego;
- nerwiaka zarodkowego (neuroblastomy);
- zwojaka (ganglioneuromy).
Dawkowanie dopaminy u pacjentów z niedoborami
Ustala się indywidualnie, w zależności od potrzeb medycznych w danym przypadku. Podawanie dawek rzędu 0,5–2 µg/kg mc/min oraz 2–10 µg/kg mc/min przy niedoborze dopaminy ma na celu rozszerzyć naczynia nerkowe i trzewne, poprawić przepływ krwi przez nerki, zaktywizować mięsień sercowy i zwiększyć siłę jego skurczów. Większe stężenia (od 10 µg/kg mc/min) obkurczają naczynia krwionośne, co zwiększa ciśnienie skurczowe i rozkurczowe, ale utrudnia przepływ krwi nerkami.
Dopamina odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Jest dostępna nie tylko w zaawansowanych medykamentach, ale też lekach bez recepty i suplementach diety. Mimo tego żaden pacjent nie powinien decydować się na jej zażywanie bez medycznego uzasadnienia i konsultacji z lekarzem.
Zobacz też:
- Rola noradrenaliny w organizmie człowieka – jak działa ten neuroprzekaźnik? Czym różni się noradrenalina od adrenaliny?
- Zioła na depresję — co wspomaga leczenie depresji?
- Układ nerwowy – działanie i rola układu nerwowego u człowieka.
- Czym jest FT4 i dlaczego bada się jego stężenie we krwi?
- Układ hormonalny człowieka – budowa i działanie poszczególnych gruczołów układu dokrewnego
- Flumazenil – zastosowanie i środki ostrożności. Co warto wiedzieć o tym leku?
- Zioła na obniżenie poziomu homocysteiny — zestawienie
- Częste oddawanie moczu na tle nerwowym
