Zmysły człowieka umożliwiają odbieranie bodźców z otoczenia. Dzięki nim człowiek może funkcjonować w środowisku. Poznaj dokładne zasady działania i rolę poszczególnych zmysłów.
Zmysły człowieka stanowią połączenie pomiędzy ludzkim ciałem a światem zewnętrznym. Ich rolą jest przekazywanie bodźca poprzez komórki nerwowe do mózgu. W odpowiedzi na bodziec następuje konkretna reakcja. Dowiedz się, w jaki sposób zachodzi przekazanie i zapamiętanie odczuć.
Rola zmysłów w organizmie ludzkim
Zmysły człowieka są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w środowisku. Dzięki nim możliwe jest odbieranie sygnałów takich jak dźwięki, smaki, zapachy, obrazy i dotyk. Wszystkie wrażenia, jakie odbiera człowiek, są przekazywane za pomocą wyspecjalizowanych receptorów, dzięki którym powstaje impuls nerwowy. Impulsy z kolei trafiają do mózgu, gdzie są dokładnie analizowane.
Zmysły człowieka – rodzaje zmysłów
Przez długi czas przyjmowano, że człowiek ma jedynie pięć zmysłów. Przyjęto podział Arystotelesa, starożytnego greckiego myśliciela, który wyróżniał zmysły takie jak węch, smak, słuch, wzrok i dotyk. Obecnie wiadomo, że człowiek oprócz podstawowych posiada też inne zmysły:
- zmysł propriocepcji – pomaga rozpoznać ułożenie swojego ciała oraz poszczególnych jego części; receptory mieszczą się w stawach, więzadłach i okostnej;
- zmysł równowagi – dzięki niemu człowiek potrafi ocenić ułożenie ciała w przestrzeni, receptory tego zmysłu są umieszczone w błędniku.
Zmysł wzroku
Zmysł wzroku stanowi jeden z najważniejszy zmysł człowieka. Przy jego udziale odbierana jest największa ilość bodźców. Jest to możliwe poprzez działanie receptorów zwanych fotoreceptorami. Umieszczone w siatkówce oka czopki i pręciki umożliwiają rozróżnianie kolorów oraz detekcję ruchów. Czopki odpowiadają za rozróżnianie kolorów w świetle, a pręciki umożliwiają widzenie kolorów czarnego i białego w bardzo słabym świetle. Fotoreceptory rozróżniają trzy kolory podstawowe: niebieski, zielony i czerwony. Widzenie pozostałych kolorów jest możliwe poprzez nakładanie się na siebie kolorów podstawowych.
Zmysł smaku
Wśród zmysłów człowieka on pozwala na odczuwanie smaku zjadanych pokarmów. Receptory tego zmysłu są obecne na języku. Mieszą się w kubkach smakowych, czyli widocznych na powierzchni języka drobnych, wypukłych punkcikach. Człowiek rozróżnia 5 podstawowych smaków:
- słodki;
- gorzki;
- kwaśny;
- słony;
- umami.
Smak umami odkryto w XX w. Receptory tego smaku mają zdolność rozpoznawania kwasu glutaminowego w produktach bogatych w białko. Receptory smaku nazywane są chemoreceptorami. Są rozmieszczone w konkretnych obszarach języka:
- smak słodki – wyczuwany na czubku języka;
- smak kwaśny – na bocznych krawędziach;
- smak słony – przednie krawędzie;
- smak gorzki – z tyłu języka;
- smak umami – w środkowej części.
Zmysł smaku umożliwia odczuwanie przyjemności z jedzenia. Oprócz tego pełni funkcję ochronną, razem ze zmysłem węchu chroni przed spożyciem zepsutego pożywienia.
Zmysł dotyku
Odczuwanie dotyku umożliwiają mechanoreceptory rozmieszczone na całej powierzchni ciała. Dzięki nim można czuć ciepło i zimno, ból i swędzenie, ucisk, rozpoznawać fakturę poszczególnych przedmiotów. Receptory mogą przyzwyczajać się do konkretnych bodźców, które trwają przez dłuższy czas, przykładem jest np. noszenie zegarka na ręce.
Zmysł węchu
Zmysły człowieka umożliwiają rozpoznawanie zapachów. Receptory odpowiedzialne za ten proces znajdują się w nosie, a konkretnie – w górnej części jamy nosowej. Receptory chłoną substancje chemiczne, a następnie przy pomocy śluzu rozpuszczają go. W ten sposób dochodzi do pobudzenia rzęsek, następnie przekształcenia substancji zapachowej w impuls docierający do mózgu. Człowiek ma możliwość rozpoznawania nawet kilku tysięcy różnych zapachów. Większość zwierząt ma bardziej rozbudowany zmysł węchu, który pomaga w wyborze partnera czy lokalizacji w terenie.
Zmysł słuchu
Wśród zmysłów człowieka słuch umożliwia wychwytywanie fal dźwiękowych. Zakres dźwięków słyszalnych dla ludzi wynosi o 16 do 20 000 Hz. Narządem słuchu jest ucho, a dźwięki docierają do niego dzięki małżowinie usznej. Fale dźwiękowe wpadają do przewodu słuchowego, a następnie doprowadzają do drgania błony bębenkowej. Jej ruch uruchamia kolejne narządy zmysłu słuchu tj. młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Stamtąd fale kierowane są do ucha wewnętrznego, gdzie zmieniają się w impulsy nerwowe kierowane do mózgu.
Uszkodzenia zmysłów
Zmysły człowieka są narażone na różnego rodzaju urazy mechaniczne. Najczęstszą przyczyną utraty lub osłabienia zmysłów są wypadki komunikacyjne. Inną jest utrata zmysłów w wyniku choroby. Gdy dochodzi do utraty jednego zmysłu, następuje wyostrzenie innego. Zdarza się to często np. w przypadku utraty wzroku. Wtedy słuch staje się zmysłem przodującym, a tym samym jest najczulszym z pozostałych.
Zmysły zwierząt a zmysły ludzi
W świecie zwierząt zmysły stanowią podstawę przetrwania. Niektóre gatunki w wyniku ewolucji wykształciły konkretne cechy, które pozwalają im przetrwać w warunkach naturalnych. Istnieją gatunki, które posiadają zmysły niewystępujące u człowieka. Wśród najbardziej zadziwiających zmysłów można wymienić:
- echolokację – to zmysł, którym posługują się głównie nietoperze, ale również delfiny, walenie, ryjówki i niektóre gatunki ptaków, polega na wyczuwaniu obiektów za pomocą echa akustycznego, wysyłany sygnał odbija się od przeszkody i wraca do odbiorcy w zmienionej formie;
- zmysł magnetyczny – orientacja w terenie jest możliwa dzięki wyczuwaniu pola magnetycznego w przestrzeni, tym zmysłem posługują się pszczoły, termity i ptaki;
- zmysł termiczny – używany przez grzechotniki, pozwala na wyczuwanie ofiary poprzez ciepło, które wytwarza ciało;
- zmysł elektryczny – korzystają z niego ryby i dziobaki, polega na wyczuwaniu pola elektrycznego generowanego przez ciało zwierzęcia.
Zaburzenia sensoryczne – czym są?
O zaburzeniach integracji sensorycznej można mówić, gdy układ nerwowy ma problem z przekazywaniem bodźców zmysłowych. Zaburzenia mogą dotyczyć wszystkich 5 zmysłów człowieka. Objawy są bardzo zróżnicowane, ale zazwyczaj ten rodzaj zaburzeń przejawia się jako nadmierna ruchliwość, lub brak aktywności, nadmierna wrażliwość na bodźce zewnętrzne lub wręcz przeciwnie, obniżoną wrażliwością.
Integracja sensoryczna to rodzaj terapii prowadzonej przez wyspecjalizowanego fizjoterapeutę. Ma ona na celu naukę prawidłowego odbierania bodźców zewnętrznych, a także wewnętrznych przy użyciu zmysłów człowieka. Terapia polega na dostarczaniu pacjentowi kontrolowanej dawki bodźców np. w czasie określonych ćwiczeń. Najlepsze efekty daje u dzieci do 12. roku życia. U osób dorosłych nie przynosi oczekiwanych rezultatów, być może ze względu na utrwalone już konkretne wzorce zachowań.
Zmysły człowieka dają możliwość poznawania świata i życia w określonym środowisku. Pomagają w przetwarzaniu i zapamiętywaniu bodźców. Zaburzenia w ich funkcjonowaniu mogą pojawiać się już w życiu płodowym, dlatego istotna jest obserwacja dziecka od pierwszych chwil życia. W razie zauważenia nieprawidłowości, wskazana jest konsultacja u wykwalifikowanego fizjoterapeuty integracji sensorycznej. Wdrożenie terapii w okresie wczesnego dzieciństwa daje zadowalające rezultaty.
Zobacz też:
- Żółty język a ból gardła
- Układ nerwowy – działanie i rola układu nerwowego u człowieka.
- Układ krwionośny w ludzkim ciele – funkcjonowanie serca, tętnic i żył w układzie krążenia
- Wirus grypy – typy wirusa, drogi zakażenia, leczenie. Jak postępować w przypadku zachorowania na grypę?
- Jak wygląda szkolenie psa na ratownika? Które rasy są najlepsze?
- Sos grzybowy – jak nie popełnić fatalnego błędu przy wyborze grzybów?
- Częste oddawanie moczu przy grypie
- Ból języka – jak sobie z nim radzić?
