Morfina jest jedną z najpopularniejszych, a jednocześnie najstarszych substancji psychoaktywnych funkcjonujących jako lek przeciwbólowy. Czy łatwo popaść w uzależnienie pod wpływem działania morfiny? Jak należy ją podawać, by nie przedawkować?
Podawanie morfiny przez personel medyczny związane jest zwykle z koniecznością uśmierzenia bólu u pacjentów z zaawansowaną postacią nowotworu. Według współczesnej medycyny jest ona lekiem, który pomaga w zwalczaniu przewlekłego bólu, przynosząc ulgę pacjentowi. Może jednak wywoływać również szereg skutków ubocznych, m.in. wymioty, nudności, senność czy zaparcia. Dowiedz się więcej na temat tego, w jakich przypadkach morfina jest stosowana najczęściej.
Historia powstania morfiny
Po raz pierwszy morfinę wyizolowano z opium w Niemczech na początku XIX wieku. Jej wynalazca, Friedrich Sertürner, od samego początku dostrzegał jej działanie przeciwbólowe oraz nasenne. Jako związek chemiczny jest ona alkaloidem, czyli substancją pochodzenia roślinnego z dodatkiem azotu. Jak nietrudno się zatem domyślić, substancja wzięła swoją nazwę od greckiego imienia boga snu – Morfeusza. Bardzo szybko środek zaczęto stosować jako lek w terapii uzależnienia od alkoholu i opioidów. Tak samo szybko pojawiły się pierwsze przypadki uzależnienia.
Stosowanie morfiny a prawo
W związku z licznymi uzależnieniami postanowiono wprowadzić zakaz posiadania morfiny. Po raz pierwszy dokonano tego w 1914 roku w Stanach Zjednoczonych, gdzie stwierdzono najwięcej przypadków przedawkowania leków opioidowych. Jednocześnie coraz rzadziej stosowano ją jako narkotyk po odkryciu jej najsilniejszej pochodnej, czyli heroiny. Współcześnie morfina wciąż uchodzi za substancję zabronioną poza uzasadnionymi przypadkami medycznymi.
Morfina jako lek – w jakiej postaci występuje i jak można ją zażyć?
Morfina to lek podawany w formie białego bezzapachowego proszku o gorzkim smaku. Raczej nie da się jej rozpuścić w wodzie. Zazwyczaj podaje się ją w formie tabletek i wówczas substancja zaczyna działać po ok. pół godziny. Środek można także dawkować dożylnie. Podany w ten sposób zaczyna działać w ciągu 3–30 minut. Zastosowanie w leczeniu znajduje także morfina w postaci czopków oraz aplikowana domięśniowo. Wymyślono również sposób na doustne podawanie jej jako roztworu. Ta ostatnia metoda aplikowania opium jest powszechne stosowana w medycynie paliatywnej.
Jak bezpiecznie dawkować morfinę? Tolerancja organizmu na jej działanie
Adekwatna dawka leku powinna zostać ustalona przez lekarza w przypadku konkretnego pacjenta. Przyjmuje się jednak pewien zakres, który może stanowić wskazówkę w terapii. Dla dorosłej osoby w przypadku ostrego bólu bezpieczna dawka morfiny wynosi 10 mg do 15 mg, gdy jest podana domięśniowo lub podskórnie. Z kolei dożylnie będzie to dawka od 2 mg do 8 mg. Jeśli zachodzi taka potrzeba, dawki można powtarzać co ok. 4 godziny.
Jeśli chodzi o leczenie bólu u dzieci, substancję najczęściej podaje się podskórnie lub domięśniowo w dawce od 0,1 do 0,2 mg/kg mc. Podobnie jak u dorosłych, aplikację powtarza się co 4 godziny. Co ważne, dzieci nie powinny przyjmować morfiny doustnie, a u noworodków zalecana dawka to 0,1 mg/kg mc. podskórnie, jeśli zachodzi potrzeba aplikowana co 4 do 6 godzin.
Działanie morfiny i najczęstsze okoliczności zastosowania
Dowiedziono, że morfina wykazuje działanie:
- przeciwbólowe;
- nasenne;
- rozluźniające;
- odurzające.
Pacjenci przyjmujący środek przy nasileniu objawów bólowych odczuwają błogość, a wręcz euforię. Mówi się też, że pod wpływem jej działania wyostrza się zmysł dotyku i słuchu. Odczuwane lęki stają się mniej dotkliwe, a pacjent wyraźnie się uspokaja. Niestety przedawkowanie środka rodzi ryzyko uzależnienia psychicznego od substancji. Jeśli chodzi o fizyczne skutki działania morfiny, może ona wywoływać depresję oddechową, zwężenie źrenic czy wstrzymywać odruch kaszlu. Z drugiej strony przyczynia się do zmniejszenia uczucia głodu oraz zmęczenia.
Morfinę stosuje się przede wszystkim w leczeniu bólów, najczęściej pochodzenia nowotworowego. Wykazuje silne działanie łagodzące ból po wszelkiego rodzaju operacjach i zabiegach, urazach oraz upadkach. Jako środek służący do zmniejszenia bólu w okresie okołooperacyjnym substancja ta działa od 3 do 7 godzin. Podaje się ją przy różnych stopniach i rodzajach bólu, w nasileniu od umiarkowanego do silnego.
Uzależnienie od morfiny – jaka dawka jest niebezpieczna?
Tak naprawdę już po pierwszym czy drugim zażyciu substancji pacjent ma odczuwa chęć sięgnięcia po kolejne dawki narkotyku. W przypadku regularnego stosowania w pełni rozwija się uzależnienie nie tylko psychiczne, ale i fizyczne. Gdy osoba uzależniona nie zażyje w odpowiednim czasie morfiny, dojdzie do tzw. głodu narkotycznego, który objawia się zespołem abstynencyjnym. O nim z kolei świadczą takie objawy, jak:
- nudności i wymioty;
- biegunka;
- kichanie;
- depresja;
- łzawienie oczu;
- drgawki mięśni.
Jeśli chory z chorobą nowotworową zażywał duże dawki leku i zdecydował się go nagle odstawić, może dojść do zaburzeń krążenia, a czasem nawet do zawału serca. W przeważającej większości przypadków objawy po odstawieniu trwają przez kilka dni, po czym same ustępują. Organizm można uznać za odtruty po ok. 10 dniach – w tym czasie ponownie staje się wrażliwy na choćby najmniejszą dawkę morfiny.
Pomoc w leczeniu bólu nowotworowego – objawy zażycia morfiny
Po przyjęciu substancji pacjent wykazuje szereg objawów świadczących o obecności morfiny w organizmie. Należą do nich:
- zwężone źrenice;
- spowolnienie psychoruchowe;
- senność,
- otępienie;
- obniżenie ciśnienia tętniczego;
- nieodczuwanie głodu,
- nieodczuwanie bólu;
- brak potrzeby życia seksualnego;
- zaburzenia przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, zaparcia,
- bełkot;
- zatrzymanie moczu.
Niestety morfina wpływa także na chęć do życia pacjenta, a raczej jej brak. Osoba taka myśli wyłącznie o tym, by zdobyć kolejną dawkę leku i wszystkie swoje działania koncentruje właśnie na tym. Zaniedbuje tym samym rodzinę, przyjaciół i swoje obowiązki zawodowe. Dogłębny opis stanu świadomości po zażyciu tego opium przedstawił w swojej powieści „Morfina” Szczepan Twardoch.
Czy można przedawkować morfinę?
Najmniejsza dawka leku mogąca prowadzić do zgonu wynosi 0,2 mg, jednak u osób z nadwrażliwością na działanie morfiny do śmierci może dojść przy zażyciu 60 mg. Osoby od niej uzależnione wykazują większą odporność na jej działanie i raczej nie dochodzi w tym wypadku do zatrucia, nawet po przyjęciu 2–3 g dziennie.
Pierwsza pomoc przy zatruciu
Gdy dojdzie do zatrucia morfiną, należy jak najszybciej wywołać u chorego wymioty oraz zaaplikować aktywny węgiel albo dowolny środek przeczyszczający. Należy przygotować się na taką ewentualność, jeśli dostrzeże się takie objawy jak:
- nudności i wymioty;
- bardzo wąskie źrenice;
- suchość w jamie ustnej;
- płytki oddech;
- niewydolność oddechowa prowadząca do sinicy;
- obniżenie temperatury ciała i ciśnienia krwi,
- śpiączka.
Przeciwwskazania do zastosowania morfiny
Jeżeli morfina jest stosowana prawidłowo i z umiarem, jej silne działanie przeciwbólowe okazuje się niezwykle korzystne dla pacjenta. Istnieje jednak kilka przypadków, w których substancja ta bezwzględnie nie powinna być wdrażana w proces leczenia. Należy być szczególnie ostrożnym przy ostrej postaci astmy oraz depresji ośrodka oddechowego. Przeciwwskazaniem do zażycia morfiny jest także niedrożny układ pokarmowy chorego.
Morfina jako narkotyk – skutki uboczne
Do najczęściej wymienianych działań niepożądanych pojawiających się w wyniku zażywania morfiny należą zaparcia, wstrzymanie moczu, wspomniane już wymioty czy depresja oddechowa. Inne uboczne skutki to m.in. euforia, zawroty głowy, skurcz dróg żółciowych czy nawet anoreksja. Pacjenci przyjmujący morfinę mogę też cierpieć na pokrzywkę, świąd, obrzęk i inne podobne problemy dermatologiczne.
Morfina to współcześnie substancja uznawana za skuteczny lek przeciwbólowy, zwłaszcza w przypadku chorób nowotworowych. Przy jej dawkowaniu należy jednak zachować ostrożność, gdyż wciąż pozostaje ona narkotykiem, który z łatwością może uzależnić i doprowadzić do powikłań.
Zobacz też:
- Opioidy, czyli uzależniające leki przeciwbólowe. Co to za substancje i dlaczego mogą być niebezpieczne?
- Tramadol – dawkowanie, zastosowanie, przeciwwskazania
- Jak działa lek Thiocodin? Najważniejsze informacje o środku leczniczym o działaniu wykrztuśnym dostępnym bez recepty
- Nalokson – substancja przeciwdziałająca opioidom. Jak dokładnie działa chlorowodorek naloksonu jako roztwór?
- Solpadeine – zastosowanie, dawkowanie, działania niepożądane. Ile razy dziennie można zażywać Solpadeine? Czy jest bezpieczna dla kobiet w ciąży?
- Lidokaina i jej zastosowania. Jak uzyskać miejscowe znieczulenie i na jakie działania niepożądane należy uważać?
- Efedryna (Ephedrine) to substancja silnie wpływająca na układ nerwowy. W jakich dawkach przyjmować ten lek i czy jest dostępny bez recepty?
- Propofol to lek stosowany u pacjentów na oddziałach intensywnej terapii. Jak go dawkować i jakie są ku temu wskazania?
