Gruczoł wydzielania wewnętrznego (inaczej gruczoł dokrewny) to narząd odpowiedzialny za produkcję hormonów do krwi. Jakie gruczoły znajdują się w organizmie człowieka? Jakie są ich funkcje? Jeśli jesteś ciekawy, czytaj dalej.
Gruczoł dokrewny, jak sama nazwa wskazuje, wydziela do krwi określone substancje — hormony. Układ hormonalny, inaczej endokrynny bierze udział w regulacji i utrzymywaniu homeostazy organizmu. Nadrzędną strukturą, zawiadującą produkcją i wydzielaniem hormonów jest przysadka mózgowa (sama będąc pod wpływem podwzgórza). Stresuje ona pozostałymi gruczołami, decydując o ich aktywności.
Czym są hormony?
Hormony to związki chemiczne produkowane i wydzielane przez komórki ludzkiego ciała. Co ważne, ich rolą jest jedynie regulowanie funkcją narządów znajdujących się na różnych poziomach organizmu. Nie mają bezpośredniego wpływu na przemiany energetyczne i budulcowe. Często mówi się, że hormony pełnią rolę chemicznych przekaźników informacji między położonymi w sąsiedztwie komórkami. Dzięki tym substancjom organizm może dostosowywać się do zmieniających się warunków otoczenia i odpowiednio na nie reagować.
Jakie gruczoły budują układ endokrynny człowieka?
W organizmie człowieka znajdują się następujące gruczoły dokrewne:
- przysadka mózgowa — koordynuje pracę innych gruczołów endokrynnych. Zbudowana jest z dwóch płatów: przedniego (gruczołowy) i tylnego,
- szyszynka — wytwarza melatoninę, hormon odpowiedzialny za regulację czuwania dobowego. Zaburzenia wydzielania szyszynki mogą powodować bezsenność lub inne zaburzenia jakości i ilości snu,
- gruczoł tarczowy (tarczyca) — wydziela tyroksynę i trójjodotyroninę (regulują podstawową przemianą metaboliczną). Tarczyca produkuje także kalcytoninę (zmniejsza stężenie wapnia we krwi),
- gruczoły przytarczowe — odpowiedzialne są za produkcję parathormonu, który bierze udział w regulowaniu gospodarki wapniowej i fosforanowej w organizmie,
- grasica — pierwotny narząd limfatyczny, zanika wraz z dojrzewaniem organizmu. Jej aktywność wpływa na metabolizm i wzrost ciała,
- trzustka — wydziela glukagon, insulinę (regulujące przemianę węglowodanów), a także somatostatynę (hamująca wydzielanie żółci),
- nadnercze — gruczoł odpowiedzialny za wydzielania mineralokortykoidów (zapewniające równowagę sodowo-potasową), glikokortykoidiów (utrzymanie prawidłowej pobudliwości mięśni, a także przemianę metabolizmu) oraz androgenów (warunkujące powstawanie drugorzędowych cech płciowych u mężczyzn),
- jajnik — wydziela estrogeny i progesteron,
- jądro — główną rolą jest wydzielanie testosteronu.
Jakie hormony wydziela przysadka mózgowa?
Przysadka mózgowa to istne centrum dowodzenia układem hormonalnym.
Przedni płat przysadki wydziela:
- hormon wzrostu (GH) — odpowiedzialny przede wszystkim za wzrost organizmu, w tym przede wszystkim liczne przemiany metaboliczne (tłuszczów, glukozy, białek, aminokwasów),
- hormon andrenokortykotropowy (ACTH) — pobudza korę nadnerczy do wydzielania hormonów,
- prolaktynę (PRL) — odpowiedzialna jest za mechanizm laktacji u kobiet karmiących piersią,
- hormon tyreotropowy (TSH) — kontroluje aktywność tarczycy do wydzielania hormonów T3(trójjodotyronina) i T4 (tyroksyna),
- hormon folikulotropowy (FSH) — u kobiet warunkuje dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i produkcję estrogenu, a u mężczyzn z kolei odpowiedzialny jest za spermatogenezę,
- hormon melanotropowy (MSH) — odpowiedzialny za wydzielanie barwnika skóry melaniny,
- hormon luteinizujący (LH) — u kobiet podtrzymuje wydzielanie progesteronu (i tym samym jajeczkowanie), a u mężczyzn reguluje produkcją testosteronu.
Tylny płat przysadki wydziela:
- oksytocynę — pełni ważną rolę w trakcie porodu (warunkując skurcz macicy i inicjując skurcze porodowe), a także podczas karmienia piersią,
- wazopresynę — odpowiedzialna jest za mechanizm wchłaniania zwrotnego w kanalikach nerkowych i zwiększanie ciśnienia tętniczego krwi.
Inne rodzaje wydzielania
Warto pamiętać o tym, że hormony wydzielane są nie tylko poprzez gruczoły wydzielania wewnątrzkomórkowego. Te chemiczne substancje docierają do poszczególnych tkanek i narządów również za pośrednictwem rozproszonych komórek endokrynnych, a także komórek, które nie należą do układu endokrynnego.
Nowotwory związane z wydzielaniem endokrynnym
Układ hormonalny może podlegać wielu zaburzeniom, wpływając bezpośrednio na rozwój przewlekłych chorób. Upośledzenie w wydzielaniu hormonów w niektórych przypadkach zwiększa ryzyko zachorowania na raka np. gruczołu krokowego i innych schorzeń.
W przypadku gruczołów endokrynnych mówią można o całych zespołach nowotworów o różnym stopniu złośliwości. Rozpoznaje się je u ok. 5 osób na 100 000 mieszkańców.
Objawami, które powinny wzbudzić niepokój i skłonić do wizyty u lekarza to m.in.:
- rozstroje żołądka, w tym częste biegunki lub zaparcia,
- duszności w przebiegu przypominające symptomy astmy oskrzelowej,
- obrzęki,
- nadmierna kurczliwość mięśni,
- bóle i zawroty głowy,
- zaczerwienienie twarzy,
- uczucie lęku i niepokoju,
- trudności w oddychaniu.
Rozpoznanie tego rodzaju schorzeń polega na przeprowadzeniu wywiadu, wykonaniu badań laboratoryjnych i obrazowych, a w niektórych przypadkach nawet biopsji. Leczenie uzależnione jest od bardzo wielu czynników, w tym m.in. stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji nowotworu, a także wieku pacjenta. W skrajnych sytuacjach koniecznie może okazać się leczenie chirurgiczne.
Gruczoły wydzielania zewnętrznego — gruczoły łojowe
Gruczoły łojowe (inaczej egzokrynne) odpowiedzialne są za wydzielanie zewnętrzne. Przewody wydzielają na zewnątrz skóry łój (sebum), które pełni funkcje ochronne i nawilżające. Co ciekawe, gruczoły łojowe znajdują się na powierzchni całego ciała, za wyjątkiem dłoni. Największe ich zagęszczenie występuje na owłosionych częściach ciała człowieka, w tym na głowie.
Funkcje i aktywność gruczołów łojowych
Wydzielina, jaką jest łój, zbudowana jest z trójglicerydów, cholesterolu i fosfolipidów. Odpowiednio cienka warstwa sebum zapewnia właściwe nawilżenie skóry, zabezpiecza przed utratą wody, a ponadto ma działanie przeciwdrobnoustrojowe. Dzięki wydzielaniu łoju skóra człowieka ma lekko kwaśny odczyn pH.
Aktywność gruczołów łojowych regulowana jest przez pracę hormonów, w tym głównie androgenów, hormonów nadnerczy (np. kortyzol), a także prolaktyny i hormonów wzrostu. Zaburzenia wydzielania tych hormonów mogą wpływać na rozwój wielu chorób dermatologicznych, w tym łojotoku, trądziku, łupieżu, wyprysku łojotokowego, a nawet kilku rodzajów nowotworów. Na nadmierną produkcję sebum wpływ ma przede wszystkim zwiększona produkcja androgenów. Same gruczoły łojowe wykształcają się już w życiu płodowym (ok. 15 dnia od zapłodnienia). Maź płodowa, na którą składa się wydzielina gruczołów egzokrynnych powoduje odpowiedni poślizg podczas akcji porodowej, co ułatwia przejście dziecka przez drogi rodne kobiety.
Gruczoły wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego pozwalają utrzymać w równowadze wiele ważnych procesów fizjologicznego funkcjonowania organizmu, w tym metabolizmu tłuszczów, białek i węglowodanów, regulacji snu, karmienia piersią, regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, a nawet nawilżenia skóry. Zaburzenie ich funkcjonowania może doprowadzić do rozwoju wielu poważnych schorzeń, w tym torbieli i nowotworów. Dlatego też bardzo ważne jest regularne wykonywanie badań profilaktycznych i dbanie o prowadzenie zdrowego stylu życia.
Zobacz też:
- Układ hormonalny człowieka – budowa i działanie poszczególnych gruczołów układu dokrewnego
- Glikokortykoidy — hormony kory nadnerczy
- Zioła na trzustkę – pokrzywa zwyczajna, glistnik jaskółcze ziele i bylica piołun. Poznaj zioła wspomagające pracę trzustki!
- Glukagon i jego stężenie we krwi – jak je badać? Jak ten hormon pomaga w leczeniu cukrzycy?
- Przełom tarczycowy (przełom tyreotoksyczny) – pierwsza pomoc, przyczyny, objawy i leczenie
- Układ pokarmowy – budowa, funkcje, najczęstsze choroby. Jak działa układ trawienny człowieka?
- Jak badanie krwi może pomóc przy bezsenności?
- Trzustka – rola i znaczenie, kiedy skonsultować się z lekarzem
