Glikokortykoidy zwane również glikokortykosteroidami, a także kortykosteroidami pełnią w organizmie człowieka szereg kluczowych funkcji. W jaki sposób kontrolują metabolizm? Jakie wykazują działanie? Czytaj dalej.
Kora nadnerczy jest organem odpowiedzialnym za wydzielanie glikokortykoidów. To naturalne hormony występujące zarówno u ludzi, jak i zwierząt. U człowieka glikokortykoidy reprezentowane są przez kortyzol, powszechnie znany jako hormon stresu. U innych ssaków jest to związek o nazwie kortykosteron. Syntetyczne formy glikokortykosteroidów znalazły zastosowanie w medycynie.
Glikokortykoidy — jakie są ich funkcje?
Glikokortykoidy wydzielane są do krwioobiegu i tam wiążą się z białkami osocza. Niewielki procent kortyzolu i kortykosteronu znajdują się w organizmie w formie wolnej tzn. niezwiązanej. Poziom wolnych hormonów jest regulowany przez wiele czynników, w tym przede wszystkim przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH), wazopresynę i transkoryny. Substratem do ich wytworzenia jest cholesterol, a proces ich wydzielania jest regulowany przez zawiłe mechanizmy kontrolowane przez oś przysadka-podwzgórze-nadnercza.
Hormony steroidowe odgrywają ważną rolę w metabolizmie organizmu. Do ich najważniejszych funkcji zalicza się m.in.:
- działanie przeciwzapalne,
- zmniejszenie stężenia jonów wapnia, a co za tym idzie hamowanie aktywności osteoklastów,
- zwiększenie poziomu glukozy we krwi,
- utrzymywanie pobudliwości mięśni poprzecznie prążkowanych, gładkich i budujących serce,
- zwiększanie wydzielania soków żołądkowych,
- zapewniają równowagę wodno-elektrolitową,
- regulacja odpowiedzi układu odpornościowego,
- zwiększenie przesączanie kłębuszkowego w nerkach,
- utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała,
- stabilizowanie ciśnienia tętniczego krwi,
- regulowanie rytmu okołodobowego (cykl sen-czuwanie),
- zarządzanie reakcjami stresowymi organizmu.
Jak widać, rola glikokortykoidów jest znacząca. Nic więc dziwnego, że hormony te znalazły szerokie zastosowanie w leczeniu wielu chorób, szczególnie tych wynikających z autoagresji.
Glikokortykoidy — zastosowanie w medycynie
Glikokortykoidy syntetyczne mogą być stosowane doustnie, miejscowo, donosowo lub wziewnie. Badacze, którzy w latach 40. XX po raz pierwszy wyizolowali kortyzon z nadnerczy (Edward Kendall, Tadeusz Reichstein i Otto Wintersteiner), otrzymali za swoje odkrycie Nagrodę Nobla. Ich naukowy triumf pozwolił na wdrożenie pierwszego syntetycznego leku na reumatoidalne zapalenie stawów. W kolejnych dekadach farmaceutyki zaliczane do glikokortykosteroidów zaczęto stosować także na inne jednostki chorobowe.
Obecnie glikokortykoidy syntetyczne działają na wielu poziomach organizmu i wykazują działanie:
- przeciwalergiczne,
- immunosupresyjne,
- przeciwświądowe,
- przeciwzapalne.
Dzięki tak szerokiego profilu, stosowanie glikokortykosteroidów jest wskazane w przypadku:
- atopowego zapalenia skóry,
- łuszczycy,
- egzemy
- łysienia plackowatego,
- niedoczynności kory nadnerczy,
- kataru siennego,
- reumatoidalnego zapalenia stawów,
- liszaja płaskiego,
- tocznia rumieniowatego.
Działania niepożądane glikokortykoidów
Niestety, przewlekłe stosowanie glikokortykoidów niesie ze sobą poważne skutki uboczne. W przypadku pacjentów przyjmujących te rodzaje leków często stwierdza się występowanie:
- choroby Cushinga,
- cukrzycy,
- nadciśnienia tętniczego,
- zatrzymania wody w organizmie,
- zaniku tkanki podskórnej,
- upośledzenia procesu regeneracji naskórka i błon śluzowych,
- zapalania mieszków włosowych,
- przebarwień skórnych,
- otyłości,
- jaskry (w przypadku leku stosowanego miejscowo w okolicy spojówek),
- osłabienia siły mięśniowej,
- osteoporozy,
- trądziku,
- dysfonii,
- bezsenności,
- wyraźnego spadku odporności,
- zaburzeń psychicznych.
Ze względu na liczne skutki uboczne, glikokortykoidy dostępne są w aptekach wyłącznie na receptę. W skrajnych przypadkach stosowanie zbyt dużej liczby tego rodzaju leków może zakończyć się zgonem pacjenta.
Dłuższe przyjmowanie hormonów kory nadnerczy może powodować również nawracające infekcje grzybicze i bakteryjne w obrębie jamy ustnej. Po inhalacji postaci wziewnych pacjent może odczuwać drobny dyskomfort górnych dróg oddechowych, w tym przede wszystkim kaszel i duszności. Krótkie przyjmowanie tego rodzaju leków bardzo rzadko niesie ze sobą ryzyko skutków ubocznych.
Glikokortykosteroidy a inne leki
Hormony steroidowe wchodzą w interakcje z niektórymi substancjami aktywnymi. O ich wdrożeniu w leczenie choroby powinien zadecydować lekarz w oparciu o badania, szczegółowy wywiad lekarski, a także wiedzę na temat chorób współtowarzyszących.
Należy mieć na uwadze fakt, że glikokortykosteroidy znacznie osłabiają leczenie powszechnie stosowanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, przyjmowanych na bóle głowy, mięśni i zębów. Co więcej, zwiększa się wówczas ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego. Ponadto, jednoczesne ich przyjmowanie doustnego z lekami o działaniu przeciwzakrzepowym, sprzyja powstawaniu wrzodów. Niektóre środki antykoncepcyjne z estrogenami w składzie, zwiększają okres półtrwania glikokortykoidów, co wzmacnia ich działanie. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku przewlekłego przyjmowania leków na choroby tarczycy. W takich przypadkach konieczne jest skonsultowanie się z endokrynologiem i dopasowanie odpowiedniej dawki hormonu. Czasami jedynym rozwiązaniem będzie całkowite odstawienie dotychczasowego leczenia. Wyniki badań naukowych wykazały, że hormony steroidowe osłabiają efekt działania leków stosowanych na cukrzycę (szczególnie insuliny). W związku z tym diabetycy, którzy zmuszeni się do przyjmowanie tych środków, są zobowiązani do poinformowania o tym fakcie swojego lekarza.
Glikokortykoidy są hormonami występującymi naturalnie i syntetyzowanymi w przestrzeniach laboratoryjnych. Ich przyjmowanie może przynieść szereg korzyści terapeutycznych, pod warunkiem że przyjmowane są z polecenia lekarza i pod jego ścisłą kontrolą. Warto przy tym pamiętać, że skutki uboczne ich przewlekłego stosowania są stosunkowo częste.
Zobacz też:
- Układ hormonalny człowieka – budowa i działanie poszczególnych gruczołów układu dokrewnego
- Gruczoły wydzielania wewnętrznego
- Jak badanie krwi może pomóc przy bezsenności?
- Przełom tarczycowy (przełom tyreotoksyczny) – pierwsza pomoc, przyczyny, objawy i leczenie
- Epinefryna jako lek – kiedy hormon adrenaliny jest potrzebny? Poznaj bliżej preparaty zawierające tę substancję!
- Niedobór insuliny – czy to cukrzyca? Poznaj charakterystyczne objawy
- Poziom jodu we krwi
- Niedobór testosteronu – czy to zaburzenie można leczyć?
